Prefrontale cortex of mensenbrein ontwikkelen

Waarom is het belangrijk om je kind te helpen zijn prefrontale cortex te ontwikkelen

De hogere breinfuncties bevinden zich in de prefrontale cortex. Deze functies zijn verantwoordelijk voor wat we de sociale en emotionele ontwikkeling noemen. De prefontale cortex of het mensenbrein ontwikkelt zich meestal in de eerste levensjaren van een kind en ondergaat grote veranderingen tijdens de puberteit. Dankzij onze hogere breinfuncties kunnen we nadenken voor we in actie schieten. Deze functies zijn:

• impulscontrole/zelfbeheersing
• focus houden
• weloverwogen beslissingen nemen (gevolgen van keuzes kunnen overzien)
• plannen
• empathie (inlevingsvermogen in de ander)
• zelfinzicht
• flexibiliteit en aanpassingsvermogen
• geweten

Soms functioneert een kind op het ontwikkelingsniveau van een peuter, ook als hij misschien al een kleuter, schoolkind of puber is. Als gevolg hiervan kan je kind gedrag vertonen dat als probleemgedrag bestempeld wordt. Soms verwachten we dingen van deze kinderen die normaal zijn voor hun leeftijdsgenoten, maar die zij nog niet kunnen.

Hoe kan je die prefrontale cortex helpen ontwikkelen

Goed voorbeeld doet volgen

Het goede nieuws is dat de hersenschors flexibel is en ontwikkeld kan worden. Het brein verandert in reactie op patroonmatige herhaalde ervaringen. Wij kunnen door de manier waarop we dagelijks met elkaar en met het kind omgaan, bijdragen aan de goede ontwikkeling van hun mensenbrein. Mensen zijn geboren na-apers. Onze (pleeg)kinderen leren van ons bij elk woord en elk gebaar dat we gebruiken; ze spiegelen ons. Laat ons daarom voor de kinderen een voorbeeld zijn van liefde, empathie, geduld, zelfbeheersing, tolerantie, vriendelijkheid, eerlijkheid en respect.

Reageren met zelfbeheersing en empathie

Wanneer zij in chaos zijn, hebben ze ons nodig om te helpen met emotieregulatie en zelfbeheersing. Aan de ene kant hebben ze duidelijke grenzen nodig om tegen aan te botsen. Aan de andere kant hebben ze rustige volwassenen nodig om emoties te leren kanaliseren en verwoorden. Hun empathie en zelfinzicht ontwikkelen we door een ‘time-in’ te gebruiken wanneer hun lagere brein alles overheerst.

Wanneer je dan als (pleeg)ouder rustig aanwezig kunt blijven en je grenzen kunt bewaken, geven we het kind een veilige omgeving om zijn emoties te uiten. Zo kan het kind de eerste stappen naar zelfaanvaarding, zelfinzicht, zelfbeheersing en empathie te zetten. Je neemt even de tijd om in te gaan op hun emoties, om aanwezig te zijn terwijl ze zich ontladen, dat is een “time-in”. Dit zijn de momenten waarop wij heel actief het kind kunnen helpen. Onze reactie met zelfbeheersing en empathie is de sleutel tot ontwikkeling van de prefrontale cortex van het kind. Dit zijn de momenten dat het kind jou kan beginnen te vertrouwen en de veilige gehechtheid tot stand kan komen.

Logische consequenties voor onaanvaardbaar gedrag

Om hun oorzaak-gevolg denken te ontwikkelen moeten we werken met logische consequenties voor onaanvaardbaar gedrag. Consequenties of gevolgen hebben rechtstreeks te maken met wat er zich af speelt en/of met de grenzen die je vooraf duidelijk hebt gemaakt. Gevolgen zijn logisch en situatie gebonden. Een pleegkind moet kunnen voelen en ervaren dat een ‘verstandige’ beslissing een fijn gevoel oplevert en een ‘domme’ impuls volgen meestal iets negatiefs oplevert. Een voorbeeld:

Ryan zit aan de keukentafel met zijn vieruurtje en bijt mij toe: “fruitsap!”

Klassiek antwoord: ‘Ryan, zo praat je niet tegen volwassenen, dat is onbeleefd.’ In die ene zin zit een preek en een veroordeling, het kind begrijpt dat hij zich ongepast gedraagt maar voelt zich tegelijkertijd afgewezen. Het gevolg daarvan is dat Ryan gaat zitten mokken, waarop ik reageer met een eis ‘In dit huis zijn we beleefd, als je iets wilt kan je het vragen en er alsjeblieft bij zeggen.’ Het volgende half uur doet Ryan dan waarschijnlijk dwars omdat hij boos is op mij. Hij heeft helemaal niet het gevoel dat hij veranderen moet, hij vindt mij gewoon stom.

Oorzaak-gevolg manier: ik reageer nooit toegevend op commando’s, dan krijgt hij niets. Om hem een herkansing te geven zonder er veel woorden aan vuil te maken zeg ik rustig: ‘Is er iets wat je wil vragen misschien?’ Braaf antwoord Ryan dan: ‘Mag ik wat fruitsap alsjeblieft?’ Het blijft gezellig aan tafel en we kunnen praten over school.

Oplossingsgericht reageren

Wanneer een kind zich op een manier gedraagt die niet door de beugel kan, vind ik het belangrijk dat het kind in die situaties een uitweg krijgt. Door ongewenst gedrag te bestraffen maken we het kind schuldig. Het zelfbeeld blijft slecht en/of het kind krijgt een hekel aan ons en wij worden de schuldigen. Het enige wat we daarmee bereiken is een kind dat vast komt te zitten in slachtofferschap. En dat bovendien als eerste reflex na een stommiteit heeft: Hoe kan ik dit verbergen en straf vermijden?

Nu beschouw ik die moeilijke situaties als leermomenten. Het is op die ogenblikken dat ik door mijn opvoeding iets kan bijdragen aan de toekomst van het kind. Ik kan het leren dat iedereen fouten maakt en stommiteiten begaat. Ik kan het leren dat er altijd een mogelijkheid is om er van te leren of om het weer goed te maken. Dat is voor mijn gevoel veel constructiever dan wat bestraffen ons oplevert. Dus in plaats van te straffen, geven we het kind nu de mogelijkheid om oplossingsgericht te reageren.

Tegelijkertijd met het ontwikkelen van de prefrontale cortex, moeten we traumasensitief opvoeden.

Wanneer je meer wilt lezen over de ontwikkeling van de prefrontale cortex, kan ik je zeker het boek “Het hele brein, het hele kind” van Daniel J. Siegel aanraden.

Ik blog regelmatig over de ontwikkeling van de prefrontale cortex. In mijn boek ‘Een (h)echte uitdaging’ vind je een uitgebreide beschrijving van de time-in. Je kunt je ook inschrijven op de videoreeks waarin deze methode uitgelegd wordt.