Toen ik vroeg naar onderwerpen voor mijn blog, zei een pleegmama het volgende: ‘Rond deze tijd van het jaar kondigen ze op school het nieuwe schooljaar met een nieuwe leerkracht aan. Vanaf dat moment doet mijn pleegzoon dwars tegen zijn huidige leerkracht. Zijn schoolresultaten gaan naar beneden. Ik vind dit zowel voor mij als voor de leerkracht heel moeilijk.’ Deze situatie heb ik voorgelegd aan een professional en ervaringsdeskundige, Anna B. Foget-Feijth.
Anna werkt als groepsleerkracht in een ISK (Internationale Schakelklas), waar voornamelijk vluchtelingenkinderen de basis van het Nederlands leren voordat ze naar het reguliere onderwijs toe gaan. Ze heeft al ruim 22 jaar ervaring als juf in het basisonderwijs. In juli 2017 is ze afgestudeerd als HBO Erkend Kindertherapeut. Met veel plezier en enthousiasme heeft Anna onderstaande gastblog geschreven:
Het nieuwe schooljaar in aantocht. Wat nu?
Zo herkenbaar … kinderen die weten dat ze jou als hun juf gaan kwijtraken. In mijn klas met vluchtelingenkinderen gaan er gedurende het schooljaar zeker op 2 momenten kinderen naar het reguliere onderwijs. Dat zijn voor mij als juf en voor de kinderen minder leuke momenten.
Ik herinner me nog een meisje van 6 jaar dat het daar heel moeilijk mee had. Ze kon in de weken nadat het bekend was geworden dat ze weg zou gaan, heel nukkig en soms explosief gedrag laten zien. Soms naar mij, maar ook naar de andere kinderen toe. Want de andere kinderen bleven nog bij juf Anna en bij elkaar … en zij ging weg. Wat had ze het daar moeilijk mee!
Verlies
Deze kinderen hebben vaak al zoveel dierbare personen verloren, of een hele poos moeten missen. Soms hebben ze jaren gescheiden geleefd van een van hun ouders in hun land van herkomst. Vaak is hun vader al vooruit gereisd naar Nederland en komen de kinderen met hun moeder later. Of ze wonen nu hier, in een voor hen vreemd land met hele andere gewoonten dan dat zij gewend zijn, met maar een van hun ouders. De andere ouder zit nog in een kamp, krijgt geen verblijfsvergunning of is helemaal niet in beeld.
Vaak woont er nog familie in het land waar ze vandaan komen … een onveilig land door de oorlog die daar is. Om deze familie maken ze zich zorgen en ze missen ze verschrikkelijk. Deze kinderen zijn verscheurd … onthecht. Dat maakt weer afscheid nemen van een vertrouwd persoon in hun leven nog moeilijker. Kinderen die door een andere oorzaak hechtingsproblematiek of trauma hebben, kunnen hier ook veel moeite mee hebben.
Gevolgen van trauma en hechtingsproblematiek
Kinderen met trauma of hechtingsproblematiek doen er alles aan om veranderingen te voorkomen of te vermijden. Ze staan constant in standje overleven, klaar om te reageren als er gevaar dreigt. Elke verandering, hoe klein ook, kan al aanleiding zijn om in opperste staat van alertheid te belanden.
‘Het overactieve stresssysteem van deze kinderen zorgt ervoor dat door de kleinste veranderingen of gebeurtenissen de alarmbellen in de hersenen gaan rinkelen. Ze voelen zich dan psychisch onveilig. Psychische onveiligheid belemmert kinderen actief mee te doen in de klas en goede schoolresultaten te behalen. Pas als kinderen niet alleen fysiek veilig zijn, maar zich ook psychisch veilig genoeg voelen, kunnen ze positieve relaties aangaan, leren van hun ervaringen, succesvol zijn op school, een eigen identiteit ontwikkelen en uiteindelijk zelfstandig functioneren’ (Blaustein & Kinniburgh, 2015).
Wat is belangrijk?
Ik heb veel geleerd van de kinderen in mijn klas. Door goed naar ze te kijken, naar ze te luisteren, ze te zien en me in ze te verdiepen. Daarnaast heb ik heel veel gelezen over trauma en hechtingsproblematiek. Veel theoretische kennis heb ik zelf in mijn klas in praktijk kunnen brengen, ik heb gemerkt wat werkt en wat niet werkt. Ik leer nog elke dag nieuwe dingen, want geen kind en geen situatie is gelijk. Ik wil graag met jullie delen wat mij geholpen heeft in de omgang met kinderen met trauma en hechtingsproblematiek.
Veel van deze punten zijn natuurlijk ook heel bruikbaar en helpend voor kinderen die zich vrij probleemloos ontwikkelen. Voor ieder kind zijn structuur, duidelijkheid, voorspelbaarheid, een veilige plek en liefdevolle personen in zijn leven heel belangrijk om gezond te kunnen opgroeien. Die plek kunnen wij voor kinderen zijn.
Afscheid nemen
Wanneer het nieuwe schooljaar aangekondigd wordt, beseft het kind dat het afscheid moet nemen van zijn huidige juf. Hieronder deel ik iets van wat ik geleerd heb over het afscheid nemen van vertrouwde personen in het leven van een kind.
- Veiligheid en relaties zijn thema’s die nauw met elkaar verbonden zijn. Voor kinderen die traumatische ervaringen hebben opgedaan in de relatie met hun ouders en/of andere belangrijke volwassenen, zijn relaties een bron van stress. Ze zijn hun vertrouwen in volwassenen kwijtgeraakt. Het is daarom heel belangrijk dat je als leerkracht en als ouders voorspelbaar en betrouwbaar bent. Doe dus geen beloftes die je niet waar kunt maken.
- Wees duidelijk in wat je zegt, maar zeker ook in wat je uitstraalt. Door in je houding zelfvertrouwen en rust uit te stralen stel je een kind gerust. Als jij rustig blijft in voor het kind stressvolle situaties, als het kind zijn emoties zelf niet meer kan reguleren, dan zal het kind sneller rustig worden. Hij zal jouw rustige gedrag gaan spiegelen. Hij ziet dat jij je door zijn gedrag of door wat hem onrustig maakt, niet uit het veld laat slaan. Jij bent zijn baken in de storm!
- Wat ik deed met dat meisje uit mijn groep was onze band sterk houden door te laten weten dat ik haar begreep, door haar buien liefdevol in goede banen te leiden, haar kwaliteiten te benoemen, haar te vertellen dat ze klaar is voor de nieuwe school. Ik benadruk vooral de positieve punten.
- Hou de dagelijkse routines en regels zo normaal mogelijk. Maak duidelijk dat ieder kind naar een andere school/andere groep gaat uiteindelijk.
- Vat het gedrag van het kind niet persoonlijk op. Dit gedrag gaat niet over jou … dit gedrag heeft te maken met wat het kind heeft meegemaakt. Kinderen met trauma’s en hechtingsproblematiek gaan op zoek naar je gevoelige plek en vinden die ook vaak. Dit heeft te maken met hun eigen behoefte aan controle en angst voor wat het ergste is dat er kan gebeuren.
Traumasensitief zijn
‘Het gedrag van het kind is het topje van de ijsberg; daaronder liggen de gevolgen van trauma die het gedrag veroorzaken’ (Coppens, 2016).
- Blijf onbegrensd uitstralen: ik ben er voor je. Wat het kind ook doet, denkt of zegt. Laat merken: ‘Op mij kun je altijd rekenen.’ En maak dat dan ook waar natuurlijk!
- Zorg dat er altijd een lijntje blijft tussen jou en het kind, zodat je na een dieptepunt weer voorzichtig op kunt bouwen.
- Deze kinderen nieuw gedrag aanleren kost heel veel geduld, tijd en herhaling. Door positieve, herstellende ervaringen op te doen worden er nieuwe verbindingen aangemaakt in de hersenen.
- Het duurt bij getraumatiseerde kinderen veel langer voordat nieuwe verbindingen in de hersenen aangelegd zijn, omdat de sensitieve periode om nieuw gedrag aan te leren al voorbij is. Overgaan naar het nieuwe schooljaar gebeurt maar 1 keer per jaar. Dan kom je niet echt aan inslijten toe. Vandaar dat het terugkijken naar hoe het afgelopen jaar/de afgelopen jaren ging het kind herinnert aan de positieve ervaringen met de wisseling van leerkrachten. En dat het al die keren goed is gekomen. Dan zal het nu ook goedkomen.
‘Door herhaalde positieve ervaringen kunnen in de hersenen nieuwe verbindingen aangelegd worden en kunnen kinderen herstellen van trauma. Nieuwe verbindingen aanleggen en overschrijven kost veel tijd en herhaling en gaat een stuk minder snel dan het tempo waarin de bestaande verbindingen zijn gemaakt.’ (Uit lesgeven aan getraumatiseerde kinderen van Leony Coppens).
GROTten
In de methodiek van Geef me de 5 (een methodiek die ontwikkeld is door Colette de Bruin en oorspronkelijk bedoeld is voor mensen met ASS en hun opvoeders, maar zeker ook heel bruikbaar is voor kinderen met HP en trauma) hebben ze het over GROTten. Dat bestaat uit de volgende onderdelen die ik meteen als voorbeeld zal toepassen op het thema ‘naar een nieuwe leerkracht gaan in het nieuwe schooljaar’:
Generaliseren:
Ieder kind gaat aan het eind van het schooljaar naar een nieuwe groep met nieuwe juffen. Alle kinderen missen hun oude juf een poosje, dat hoort erbij, omdat je de juf heel lief vindt en je elkaar goed kent. De juf blijft meestal maar 1 jaar bij een groep kinderen. Juffen laten je dus niet in de steek. Ze horen voor een schooljaar bij jouw leven. De juf loopt een poosje met je mee, maar daarna gaan jullie allebei weer verder, de juf met andere kinderen en jij met een andere leerkracht.
Relativeren:
Zo is dat op een school. De nieuwe juf leer je ook gauw kennen. Denk er maar aan dat je deze juf aan het begin van het schooljaar ook nog niet goed kende … en nu wil je haar niet meer kwijt. De nieuwe juf went ook snel aan jou. Na een poosje voelt je nieuwe juf net zo vertrouwd als je oude juf.
Oplossende Taak
Concreet aangeven hoe je kind ermee om kan gaan: Als je volgend jaar in de nieuwe groep zit, kan je nog gezellig af en toe met je oude juf een praatje maken. Je kan dan vertellen hoe het in de nieuwe groep is en hoe je het vindt gaan met je nieuwe juf. De juf kan jou dan vertellen over haar nieuwe groep. Je kan ook even naar haar zwaaien als je haar op het plein ziet. En net als alle andere schooljaren zal je oude juf straks gewoon voelen als een juf die op jouw school werkt. Je nieuwe juf voelt dan echt als jouw juf.
Deze manier van praten met je kind om duidelijkheid te geven over wat komen gaat, maar ook duidelijkheid te geven over zijn eigen gevoelens daarover en hoe hij daarmee kan omgaan, kan je natuurlijk voor heel veel verschillende gebeurtenissen gebruiken. Je geeft woorden aan de gevoelens van het kind. Je ondertitelt wat moeilijk en onduidelijk is.
Wat maakt de overgang gemakkelijker?
- Het is ook belangrijk dat de juf en de ouders aan het kind vertellen dat ze de nieuwe juf goed zullen laten weten wat het kind fijn vindt, zodat het kind weet dat de juf hem zal begrijpen.
- Een paar keer wennen bij de nieuwe juf, of situaties creëren waardoor het kind op een laagdrempelige manier in contact komt met de nieuwe leerkracht voor de zomervakantie.
- Soms is er een invaller, als de juf ziek is bijvoorbeeld. Misschien heeft het kind dat al eens meegemaakt en was hij na een paar dagen gewend aan de invaller, voelde het minder vreemd en bleek de juf erg leuk te zijn. Dat zou een positieve ervaring kunnen zijn waar je op terug kunt grijpen bij het naderen van het einde van het schooljaar. Als je kind moeite heeft met een andere leerkracht voor de groep zou je ook voor die situatie de GROT-methode kunnen gebruiken.
- Geef een kind een vertrouwenspersoon op school die die rol meerdere jaren kan vervullen. Dit kan de leerkracht van de huidige groep zijn, die op de achtergrond bij het kind betrokken blijft (als de band erg sterk is en deze leerkracht het kind goed aanvoelt), maar ook een IBer of iemand anders. Een goede relatie met de leerkracht en/of een andere vertrouwenspersoon kan een cruciale beschermende factor zijn voor een kind.
- Wat ook helpend kan zijn voor een kind is om als leerkracht te laten merken dat jij het ook altijd weer spannend vindt om een nieuwe groep kinderen te krijgen. Dat jij die gevoelens zelf ook hebt en benoemt is voor het kind heel erg belangrijk, want een kind kijkt enorm tegen jou als leerkracht op. Hij ziet zijn eigen gevoelens weerspiegeld in jou. Dat maakt dat hij zijn eigen gevoelens beter zal leren begrijpen. Hij zal weten dat die gevoelens erbij horen en dat hij het spannend mag vinden.
- Vertel dat je de kinderen ook zal missen. Maar dat je ook weet dat het elk jaar na een paar dagen al weer heel vertrouwd voelt met een nieuwe groep.
Een band met de kinderen
Doordat wij in de Taalklas waar ik werk door het jaar heen vaak veel nieuwe kinderen in de groep krijgen, kunnen we soms halverwege het jaar een derde groep starten. Daardoor raak je dan een deel van je kinderen kwijt. Die zie je nog wel op het plein en af en toe in de school, maar ze raken een beetje uit je dagelijkse beeld. Toch merk ik dat de band die ik met deze kinderen heb opgebouwd heel stevig voelt … zowel voor mij als leerkracht als voor de kinderen. Onderstaande situatie laat dat heel mooi zien:
Soms zijn er van die bijzonder mooie momenten in het contact met kinderen van de Taalklas. Momenten die je in je hart bewaart. Op het plein liep een jongen (8 jaar) uit de Taalklas naar zijn fiets. Hij zit nu niet meer bij mij in de klas. Toen hij zijn fiets had gepakt, zette hij zijn fiets weer op het plein en rende naar mij toe voor een dikke knuffel. Ik zei als grapje:’ Weet je nog wel wie ik ben?’ En hij reageerde heel snel: ‘ Ja … ik ga jou nooit vergeten … jij zit in mijn hoofd.’ (Smelt…) Waarop ik zei: ‘Ik zal jou ook nooit vergeten … je zit in mijn hart.’ Kostbaar momentje … voor ons allebei!!!
Vertrekken uit een stabiele basis
En zo is het ook! Deze kinderen zitten in je hart, ook als je niet meer hun juf bent. Als je een oprechte band hebt met de kinderen in je groep, dan zullen ze weten en voelen dat het waar is. Dat ze wel uit jouw leven en jij uit hun leven kunt verdwijnen, maar dat je altijd een bijzonder plekje voor ieder van hen in je hart zult hebben. En zij voor jou! Dat maakt het afscheid nemen niet bepaald makkelijker, maar dat zorgt er wel voor dat er ruimte is om opnieuw te beginnen. In het nieuwe schooljaar of op een nieuwe school met een nieuwe leerkracht en eventueel met nieuwe kinderen. Wat ze achter zich laten is een stabiele basis. Een liefdevolle leerkracht die ze veiligheid, voorspelbaarheid en structuur biedt. Een leerkracht die ze helpt om hun emoties te reguleren.
Mijn juf begrijpt mij
Wat is het fijn als een kind over jou als leerkracht kan zeggen: ‘Mijn juf begrijpt mij. Ze snapt het als het soms moeilijk voor mij is om niet boos te worden op haar of op andere kinderen, ze begrijpt dat ik niet altijd goed kan opletten, ze weet dat mijn hoofd soms zo vol zit met allemaal andere dingen dat er dan niets meer bij past! Ze wordt dan niet boos op mij, maar laat me merken dat ze me begrijpt. Ze leert me dat ik het anders kan oplossen. Dat ik het anders kan laten merken als ik iets niet snap of iets niet fijn vind. Mijn juf ziet mij echt! Ik voel me door haar gehoord, gezien en gekend!’
Is dat niet wat wij allemaal als mens nodig hebben? Gezien, gehoord en gekend worden!! Voor deze kinderen, met die hele bijzondere aandachtsvraag is dit van levensbelang!!!
Anna
Wil je nog meer lezen over hoe je pleegkinderen best kunt aanpakken?
- Verwachtingen zetten je pleegkind onder druk.
- Verbinding is het sleutelwoord bij pleegkinderen.
- Autisme of autistisch gedrag bij een pleegkind.
- Voorspelbaarheid. Daar houden pleegkinderen van
- Overprikkeling bij een pleegkind voorkomen. 5 tips
- Het reptielenbrein aan de macht bij pleegkinderen
- Humor werkt ontspannend, ook bij pleegkinderen
- Wat als je pleegkind voortdurend de aandacht eist?
- Hoe reageren op het opeisend gedrag van een pleegkind?
- Verhuizen met een pleegkind. Hoe pak je dat aan?